I. MỞ ĐẦU
Thời gian qua, thành phố, ngành giáo dục đã rất nỗ lực tham mưu xây dựng thêm trường lớp, cơ sở vật chất, các chính sách chăm lo tốt nhất cho đội ngũ… Thế nhưng, có thể các điều kiện về giảng dạy, thậm chí là thu nhập chưa thực sự như kỳ vọng của mỗi thầy cô. Trong điều kiện đó, để xây dựng trường học hạnh phúc, lớp học hạnh phúc rất cần sự chia sẻ, thấu hiểu, nỗ lực của tất cả các thành viên nhà trường, để cùng mang đến hạnh phúc cho học trò.
Để học sinh hiểu và nắm vững tiêu chí một lớp học hạnh phúc (LHHP) phù hợp với yêu cầu và thực tiễn tại trường mình. Học sinh nhận thức đúng vai trò, hiệu quả của việc xây dựng LHHP. Mối quan hệ giữa việc kiến tạo LHHP với xây dựng trường học HP và giờ học hạnh phúc trong việc hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho HS, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Học sinh nắm được một số cách tổ chức các hoạt động, kĩ năng để kiến tạo LHHP.
II. NỘI DUNG
1. Quan điểm về hạnh phúc và lớp học hạnh phúc
1.1. Hạnh phúc là gì?
*Hạnh phúc là một trạng thái cảm xúc của con người khi được thỏa mãn một nhu cầu nào đó mang tính trừu tượng. Hạnh phúc là một cảm xúc bậc cao, được cho rằng chỉ có ở loài người, nó mang tính nhân bản sâu sắc và thường chịu tác động của lý trí.
* Hạnh phúc bao gồm: - Cảm xúc tích cực (mang tính cá nhân) - Mối quan hệ tích cực/ truyền cảm hứng với cộng đồng, môi trường sống tích cực (mang tính tập thể, cộng sinh)
1.2. Lớp học hạnh phúc là gì?
a. Khái niệm lớp học hạnh phúc: là nơi học sinh, thầy cô, cán bộ và nhân viên của nhà trường được an toàn; được tôn trọng; được yêu thương; được học tập và làm việc bằng sự tự nguyện, trách nhiệm và nghĩa vụ” theo PGSTS Đặng Quốc Bảo.
b. Tiêu chí của lớp học hạnh phúc: trước hết là nơi học sinh cảm nhận được hạnh phúc. Các em không chỉ được tiếp thu kiến thức, mà còn vui chơi, giải trí, tự do thể hiện tư duy, năng lực cá nhân và kỹ năng sáng tạo theo đúng tâm sinh lý lứa tuổi của mình. Là nơi không có bạo lực học đường, không có hành vi vi phạm đạo đức nhà giáo, không có những hành xử xúc phạm danh dự, nhân phẩm, thân thể nhà giáo và học sinh. Trường học hạnh phúc là nơi thầy cô và học sinh học tập và vui sống trong sự cảm thông và yêu thương nhau. Học sinh được thầy cô tôn trọng sự khác biệt, thấu hiểu, chia sẻ khó khăn và hỗ trợ mọi phương diện. Đồng thời, nơi đó cũng là mái nhà chung mà mỗi ngày giáo viên và học sinh đến trường là một niềm hạnh phúc. Lớp học hạnh phúc là nơi bên cạnh việc lưu tâm truyền thụ kiến thức, kỹ năng, thái độ cho học sinh, còn chú trọng giáo dục cảm xúc cho các em. Mọi xúc cảm riêng biệt, cá tính sáng tạo của thầy và trò được tôn trọng, chứ không bị áp đặt một cách máy móc, rập khuôn. Tiếp theo, lớp học hạnh phúc được tạo nên bởi các hành vi chuẩn mực của thầy, cô giáo có đạo đức trong sáng, yêu nghề, tận tụy.
c. Các yếu tố cấu thành lớp học hạnh phúc:
- Giáo viên, học sinh và các lực lượng giáo dục khác trong trường:
+ Có các mối quan hệ tốt đẹp;
+ GV và HS luôn có cảm xúc tích cực;
+ Có ý thức hợp tác, chia sẻ, hỗ trợ nhau;
+ Có sức khỏe và điều kiện làm việc tốt;
+ Giáo viên có năng lực chuyên môn tốt, có kỹ năng làm việc chuyên nghiệp, có cảm hứng và biết truyền cảm hứng trong công việc.
+ Ứng xử công bằng và phân công công việc hợp lý;
+ Luôn có các nhóm hỗ trợ nhau;
+ Phương pháp dạy học vui vẻ và lôi cuốn;
+ HS được tự do sáng tạo và có môi trường gắn kết thân thiện với nhau;
+ GV và HS có cơ hội thể hiện và được công nhận giá trị bản thân;
+ Hoạt động trải nghiệm vui vẻ, hấp dẫn, có ý nghĩa;
+ Sự gắn kết, thấu hiểu và hỗ trợ giữa giáo viên và học sinh;
+ Nội dung học tập hữu ích, sát thực tế và lôi cuốn;
+ HS và GV có sức khỏe tốt, tinh thần thoải mái;
+ Không tồn tại cách quản lý căng thẳng;
- Môi trường làm việc/học tập;
+ Môi trường lớp học, trường học ấm áp, thân thiện;
+ GV, HS được an toàn, không bị bắt nạt;
+ Không gian học tập, vui chơi xanh và mở;
+ Lãnh đạo nhà trường có tầm nhìn và có phong cách lãnh đạo cởi mở, tận tâm, khoan dung và tâm lý;
+ Sử dụng các biện pháp GD kỷ luật tích cực, dân chủ.
2. Thực trạng việc kiến tạo lớp học hạnh phúc trong bối cảnh hiện nay
- Thuận lợi: Đa số thầy cô rất yêu nghề, tâm huyết, có lẽ ai đã chọn ngành giáo dục thì đều vì lẽ sống là trước hết. Lại thêm lòng tự trọng bản thân mà mỗi thầy cô ra sức trau dồi chuyên môn nghiệp vụ, thực hiện tốt vai trò, nhiệm vụ được phân công. Điều đó rất thuận lợi cho đổi mới giáo dục, cũng như thời điểm này Ngành đang phát động phong trào xây dựng Trường học hạnh phúc, nên khi nhận thì nỗ lực thực hiện ngay. Lớp học hạnh phúc thì học sinh được hưởng quyền lợi và thành quả, nên đa số thành viên trong nhà trường và các thành viên hữu quan thể hiện rõ sự hưởng ứng đồng thuận.
- Khó khăn: Nhận thức của các thành viên trong nhà trường về lớp học hạnh phúc còn sơ sài, phiến diện, chưa đầy đủ. Cho rằng lớp học hạnh phúc là làm cho học sinh hạnh phúc là đủ. Thực tế cho thấy giáo viên không hạnh phúc thì học sinh cũng khó hạnh phúc được. Những bài giảng của giáo viên hạnh phúc mới thăng hoa, lan tỏa truyền cảm hứng tới học sinh. Những ứng xử của giáo viên hạnh phúc tạo nên một môi trường giao tiếp văn minh. Bài giảng kết hợp với ứng xử của giáo viên hạnh phúc truyền tới học sinh hạnh phúc một cách trọn vẹn. Giáo viên dạy học còn mang tính quyền uy, thầy là đúng nhất. Sự chia sẻ, cởi mở, thân thiện với học sinh còn thiếu. Nhiều giờ dạy mang tính trải nghiệm, hoạt động ngoài giờ lên lớp, sinh hoạt cộng đồng như dã ngoại… là lúc giáo viên và học sinh cần gần gũi nhau hơn, hiểu là căn cốt để xuất hiện tình yêu thương thì giáo viên lại xa cách học sinh. Khi giáo viên xa cách thì học sinh không cởi mở, tự ti. Đặc biệt những học sinh thiếu hụt về mặt nào đó như: tình cảm gia đình, như yếu về thể lực, yếu kém về một hay vài môn học, yếu về các môn khoa học tự nhiên…là một khoảng cách về tâm lý với bạn bè chứ chưa nói khoảng cách với giáo viên là rất lớn. Những học sinh có sự khác biệt với bạn bè mà giáo viên chưa làm công tác tư tưởng hoặc có làm nhưng chưa đầy đủ, chưa nghệ thuật thì những học sinh này thường bị tổn thương về tâm lý. Khi đó xây dựng lớp học hạnh phúc là một khái niệm xa vời và vô cùng lý thuyết ảo. Xây dựng lớp học hạnh phúc đòi hỏi sự thay đổi từ mỗi thành viên trong nhà trường. Một số giáo viên ngại sự thay đổi, không muốn thêm công việc gì, không muốn học tập bồi dưỡng thêm vấn đề gì, điều đó khiến cho việc thuyết phục các thành viên hữu quan như phụ huynh học sinh, như các đoàn thể Phường khó hơn. Nhà trường chưa huy động được sức mạnh tổng hợp của các thành viên hữu quan như phụ huynh học sinh, đảng ủy phường/xã… trong việc xã hội hóa cùng nhau xây dựng lớp học hạnh phúc.
3. Kĩ năng kiến tạo lớp học hạnh phúc
Những giờ học trên lớp, những buổi hoạt động trải nghiệm, …đều mang lại một cảm xúc cho học sinh. Cảm xúc hạnh phúc, nguồn năng lượng tích cực sẽ góp phần hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh như mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông tổng thể đã đề ra.
3.1. Phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) cho học sinh Trí tuệ cảm xúc là khả năng nhận biết cảm xúc của bản thân, hiểu những gì người khác nói với mình và hiểu được cảm xúc của mình ảnh hưởng đến những người xung quanh như thế nào. Trí tuệ cảm xúc còn liên quan đến sự nhận thức 8 của bản thân về người khác; khi hiểu cảm xúc của người khác thì sẽ quản lý các mối quan hệ hiệu quả hơn.
3.2. Giáo viên cần tạo môi trường để phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh Năng lực giao tiếp bao gồm năng lực ngôn ngữ (hiểu, nắm bắt khái niệm, đặc trưng, tác dụng của các phương tiện ngôn ngữ) và năng lực sử dụng ngôn ngữ (khả năng sắp xếp, tổ chức từ ngữ, sử dụng từ ngữ đúng ngữ cảnh, đảm bảo chuẩn mực văn hóa, xã hội) GV tổ chức các hoạt động dạy học và giáo dục để học sinh trải nghiệm Dạy học theo nhóm là hình thức giảng dạy đặt học sinh vào môi trường học tập tích cực. Trong đó học sinh được tổ chức thành nhóm một cách thích hợp. Học hợp tác nhóm giúp các em rèn luyện và phát triển kĩ năng làm việc, kĩ năng giao tiếp, tạo điều kiện cho học sinh học hỏi lẫn nhau, phát huy vai trò trách nhiệm, tính tích cực xã hội trên cơ sở làm việc hợp tác. Thông qua hoạt động nhóm, các em có thể cùng làm việc với nhau những công việc mà một mình không thể tự làm được trong một thời gian nhất định. Dạy học hợp tác nhóm là rèn cho học sinh một số kĩ năng như:
+ Kĩ năng giao tiếp tương tác trò với trò: học sinh biết lắng nghe và trình bày ý kiến một cách rõ ràng; Biết lắng nghe và biết thừa nhận ý kiến của người khác; Biết ngắt lời một cách hợp lí; Biết phản đối một cách lịch sự và đáp lại lời phản đối.
+ Kĩ năng tạo môi trường hợp tác: Đây là sự ảnh hưởng qua lại, sự gắn kết giữa các thành viên.
+ Kĩ năng xây dựng niềm tin: Đây là kĩ năng tránh đi sự mặc cảm, nhất là với học sinh gặp khó khăn về học tập.
+ Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn: Đây là kĩ năng giúp học sinh khi giao tiếp tránh những từ ngữ dễ gây mâu thuẫn với nhau. Vì thế trong thảo luận cần tránh những từ ngữ như: sai, đúng mà cần thay vào đó những cụm từ: “Thế này sẽ tốt hơn”; “Tìm một giải pháp hợp lí hơn”
Để hình thành kĩ năng hợp tác nhóm, lúc đầu giáo viên nên bắt đầu từ nhóm đôi. Khi học sinh đã có kinh nghiệm, kĩ năng nhất định sẽ tổ chức nhóm với số lượng nhiều hơn. Số lượng thành viên trong nhóm nên chọn theo các năng lực đa dạng: giỏi, khá, trung bình. Mỗi em trong nhóm đều phải có trách nhiệm trong nhóm mình. Việc phân công trách nhiệm của mỗi thành viên là do nhóm đề xuất và thống nhất, trách nhiệm này không phải cố định mà luân phiên. Giáo viên giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm cần rõ ràng, ngắn gọn, đủ để các thành viên hiểu rõ về nhiệm vụ cụ thể phải làm gì. Trong quá trình học sinh hoạt động nhóm, giáo viên theo dõi tổng quát, phát hiện hỗ trợ cho nhóm có khó khăn, kịp thời điều chỉnh, uốn nắn sai lệch của HS. Nếu hoạt động nhóm diễn ra ngay trong giờ học thì giáo viên hạn chế mức thấp nhất việc nói của mình khi học sinh đang hoạt động nhóm. Trong học tập hợp tác nhóm, trách nhiệm học tập của mỗi học sinh được chia sẻ. Mỗi thành viên có trách nhiệm giúp đỡ, động viên nhau để hoàn thành nhiệm vụ. Tổ chức dạy học nhóm là một hình thức dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự đạo diễn, hướng dẫn và trợ giúp của giáo viên.
3.3. Giáo viên cần tạo môi trường để phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh.
Năng lực giải quyết vấn đề là khả năng của cá nhân huy động hết kiến thức, kỹ năng, thái độ để hiểu và giải quyết vấn đề hiệu quả với tinh thần tích cực. Năng lực sáng tạo: là khả năng tạo ra cái mới hoặc giải quyết vấn đề theo một cách mới. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo là một trong những năng lực quan trọng giúp học sinh khám phá tri thức, phát hiện vấn đề và vận dụng tri thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn theo một cách mới. Phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo là nhiệm vụ quan trọng trong dạy học. Hoạt động trải nghiệm là một trong những cách phát triển năng lực đó một cách hiệu quả cho học sinh. GV là người tư vấn, gợi mở, kích thích năng lực giải quyết vấn đề và năng lực sáng tạo của HS.
* Các kỹ năng cần hình thành cho HS - Kỹ năng thân thiện - Kỹ năng xác định hệ quả hành vi - Kỹ năng lựa chọn hành vi - Kỹ năng nhận diện cảm xúc - Kỹ năng thư giãn - Kỹ năng làm chủ/ tự kiểm soát.
4. Nghệ thuật xây dựng lớp học hạnh phúc
4.1. Tạo ra sự đồng thuận của các mối quan hệ: các giáo viên bộ môn trong cùng một lớp học, giáo viên bộ môn với giáo viên chủ nhiệm, giáo viên –Học sinh, Học sinh - Học sinh Tạo sự đồng thuận trong các mối quan hệ sẽ mang lại nhiều lợi ích cho các bên: các bên cần phải cởi mở, chia sẻ thông tin, lắng nghe, thấu hiểu, tôn trọng, đồng cảm, yêu thương… để cùng thống nhất giải quyết vấn đề.
4.2. Tạo ra sự hòa hợp của các mối quan hệ Các bên lắng nghe và hiểu rõ quan điểm, cảm xúc của nhau để đi đến sự hòa hợp là bước tiếp theo của đồng thuận.
4.3. Tinh thần bao dung, chấp nhận sự khác biệt của nhau Bao dung, chấp nhận sự khác biệt của nhau sẽ tạo nên lòng nhân ái, tính đa dạng, riêng biệt của lớp học.
4.4. Sử dụng các biện pháp giáo dục kỷ luật tích cực Nếu môi trường có kỷ luật với những con người sống có kỷ luật sẽ hạn chế xảy ra các hành vi sai phạm, hành vi thiếu chuẩn mực. Phải xây dựng môi trường có kỷ luật, tạo ra những con người sống có kỷ luật để hạn chế dùng các biện pháp giải quyết sai phạm. Đó là kỷ luật tích cực.
III. Kết luận
Xây dựng trường học hạnh phúc hiện đang được nhiều cấp lãnh đạo cũng như các cơ sở giáo dục quan tâm, triển khai thực hiện. Lợi ích thiết thực của hoạt động này khá rõ ràng. Vì vậy, bản thân là một GVCN, năm học 2021-2022 và năm học 2022 - 2023 cá nhân tôi cũng như các đồng nghiệp trong trong tập thể sư phạm nhà trường đã có nhiều cố gắng, quyết tâm triển khai các hoạt động giáo dục toàn diện trong nhà trường trên cơ sở các tiêu chí xây dựng trường học, lớp học hạnh phúc mà chúng tôi đã xây dựng.
Trong hành trình xây dựng lớp học hạnh phúc, cha mẹ học sinh đóng vai trò rất lớn, hỗ trợ với nhà trường. Cha mẹ không nên yêu cầu cao về con mình, mà hãy luôn hỏi các em đến trường có vui không, có hạnh phúc không, lắng nghe con em mình chia sẻ để đồng hành… Hãy lắng nghe học sinh nói để thấu hiểu những mong ước giản dị, từ đó mang lại những giá trị hạnh phúc cho học sinh từ những điều giản dị, thân thương nhất. “Thầy cô hạnh phúc sẽ thay đổi cả thế giới”. – Thiền sư Thích Nhất Hạnh.